Netto nul industrie verordening

NZIA in het kort

Onderwerp: Netto nul industrie verordening (NZIA) 
Waarom: stimuleren nettonultechnologieën binnen Europa, behalen klimaatdoelstellingen en beperken afhankelijkheid van derde landen 
Wie: aanbestedende diensten en speciale-sectorbedrijven (hierna: aanbestedende diensten)
Wat: verplichte minimum duurzaamheids- en veerkrachtcriteria
Wanneer: bij Europese aanbestedingen die (deels) betrekking hebben op nettonultechnologieën 
Start: 29 juni 2024

Op deze pagina:
Inwerkingtreding
Doel NZIA
Werking algemeen
Werking Europese aanbestedingen
Specifieke criteria voor nettonultechnologieën 
Minimum milieuduurzaamheidscriteria 
Minimum veerkrachtcriteria 
Lijst met minimum veerkrachtcriteria
Verplichtingen bij in lijst opgenomen producten
Uitzonderingen op minimum veerkrachtcriteria
Gevolgen NZIA voor GPA
Stimuleren pre-commerciële inkoop en innovatief aanbesteden
Gevolgen voor aanbestedende diensten 
Gevolgen voor ondernemers 

Inwerkingtreding

De NZIA is onderdeel van het Green Deal Industrial Plan en is op 29 juni 2024 inwerking getreden. Vanaf deze datum is een deel van de regels voor werken en concessies voor werken van kracht. De Europese Commissie (Commissie) zal nog aanvullende minimum duurzaamheidscriteria en minimum veerkrachtcriteria voor overheidsopdrachten vaststellen. Het is nog niet bekend wanneer deze worden vastgesteld.

Doel NZIA

De NZIA heeft tot doel om de productie van schone technologieën in de Europese Unie (EU) te versterken en de afhankelijkheid van niet-Europese leveranciers te verminderen. Overheidsopdrachten worden ingezet als één van de manieren om deze doelen te bereiken. De NZIA stimuleert ook de toepassing van pre-commerciële inkoop en innovatieve Europese aanbestedingen.

Opschaling nettonultechnologieën

De NZIA moet de productie van nettonultechnologieën opschalen naar ten minste 40% van de Europese behoefte in 2030. De opschaling van technologieën voor klimaatneutrale productieprocessen zijn belangrijk voor het behalen van de Europese klimaatdoelstellingen. De NZIA bevat een lijst met 19 nettonultechnologieën, waaronder technologieën op het gebied van zonne-energie, hernieuwbare windenergie en kernenergie.

Levering nettonultechnologieën

De NZIA moet zorgen voor een zekere en duurzame levering van deze nettonultechnologieën in Europa. Er zijn verschillende manieren opgenomen om dit te bereiken:

• stimuleren van innovatie van deze technologieën 
• creëren van hoogwaardige banen in nettonultechnologieën 
• opschalen van productiecapaciteit van de toeleveringsketens 
• beperken afhankelijkheid van niet EU-landen waarmee geen handelsafspraken bestaan

Werking algemeen

De NZIA kent 6 pijlers. De derde pijler gaat over overheidsopdrachten, speciale-sectoropdrachten en concessies. De 6 pijlers zijn:

• producenten sneller nettonultechnologieën laten produceren door vergunningen te versnellen, betere informatie te geven en de administratieve lasten te verminderen
• realiseren van ondergrondse CO2-opslag met een capaciteit van 50 miljoen CO2 per jaar vanaf 2030
• bevorderen van meer en diversere nettonultechnologieën door duurzaamheids- en veerkrachtcriteria op te nemen in Europese aanbestedingen
• werkgelegenheid in nettonulindustrieën stimuleren door om- en bijscholing van arbeidskrachten, met speciale aandacht voor vrouwen en jongeren die geen opleiding volgen. Dit gebeurt via Net Zero Industry Academies
• oprichten van nettonul proeftuinen door lidstaten om minder ontwikkelde nettonultechnologieën te verbeteren
• oprichten van het Net-Zero Europe Platform (NZEP) om de NZIA te coördineren en uit te voeren. Op dit platform komt meer uitleg over de aanbestedingsverplichtingen van de NZIA en worden best practices gedeeld

Werking Europese aanbestedingen

De NZIA verplicht je als aanbestedende dienst om minimum duurzaamheids- en veerkrachtcriteria toe te passen bij Europese aanbestedingen die (deels) gaan over nettonultechnologieën. 

Deze verplichtingen gelden voor de volgende nettonultechnologieën:

• zonne-energietechnologieën, inclusief fotovoltaïsche, thermo-elektrische en thermische zonne-energietechnologieën
• technologieën voor hernieuwbare windenergie op land of op zee
• batterij- en energieopslagtechnologieën
• warmtepompen en technologieën voor geothermische energie
• waterstoftechnologieën, inclusief elektrolyse-installaties en brandstofcellen
• technologieën voor duurzaam biogas en biomethaan
• Carbon Capture and Storage (CCS)-technologieën
• technologieën voor het elektriciteitsnet, inclusief technologieën om vervoer elektrisch op te laden en om het net te digitaliseren
• technologieën voor kernsplijtingsenergie, inclusief splijtstofcyclustechnologieën
• technologieën voor duurzame alternatieve brandstoffen
• waterkrachttechnologieën

Specifieke criteria nettonultechnologieën voor aanbestedingen

De duurzaamheidscriteria voor overheidsopdrachten zijn opgesplitst in specifieke criteria en minimum milieuduurzaamheidscriteria die de Commissie nog zal vaststellen. 

De specifieke criteria zijn opgenomen in artikel 25 lid 3 van de NZIA en gelden vanaf 29 juni 2024. Vanaf die datum moet je bij Europese aanbestedingen voor werken en concessies voor werken die (deels) gaan over de bovenstaande nettonultechnologieën minimaal één van de volgende voorwaarden, eisen of contractuele verplichtingen toepassen:

• een arbeidsgerelateerde bijzondere (uitvoerings)voorwaarde gericht op het bevorderen van de arbeidsparticipatie en het scheppen van werkgelegenheid voor mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt (social return)
• een eis om de naleving van de toepasselijke cyberbeveligingsvereisten aan te tonen. Bijvoorbeeld via een Europese cyberbeveigingscertificeringsregeling
• een contractuele verplichting om de nettonultechnologieën op tijd te leveren, met eventueel een boete bij te late levering 

In bepaalde gevallen kun je besluiten om geen enkele specifieke verplichting toe te passen. De uitzonderingen zijn:

• Als alleen één specifieke ondernemer de vereiste nettonultechnologie kan leveren en er geen redelijk alternatief is. Dit mag niet komen door een kunstmatige beperking van de eigenschappen van de Europese aanbestedingsprocedure.
•  Als er geen geschikte inschrijvingen of verzoeken tot deelname zijn geweest bij een eerdere, soortgelijke aanbestedingsprocedure van je organisatie. Hierbij kijk je naar de afgelopen 2 jaar voor de aanvang van de nieuwe geplande aanbestedingsprocedure.
• Als de minimum duurzaamheidscriteria leiden tot aanschaf van apparatuur tegen onevenredige kosten of technische onverenigbaarheid (incompatibiliteit) bij het gebruik en het onderhoud. Er is sprake van onevenredige kosten als het geraamde kostenverschil groter is dan 20%. Dit geraamde verschil moet gebaseerd zijn op objectieve en transparante gegevens.

Minimum milieuduurzaamheidscriteria voor aanbestedingen

Naast de specifieke criteria zal de Commissie aanvullende minimum milieuduurzaamheidscriteria vaststellen. Deze kunnen betrekking hebben op technische specificaties of bijzondere (uitvoerings)voorwaarden van diensten, leveringen en werken. Ook op deze minimum milieuduurzaamheidscriteria zullen de eerder genoemde uitzonderingen van toepassing zijn.

Wanneer de Commissie de minimum milieuduurzaamheidscriteria zal vaststellen is nog niet precies bekend. Deze tekst wordt aangevuld wanneer hier meer duidelijkheid over is.

Minimum veerkrachtcriteria voor aanbestedingen

De verplichte minimum veerkrachtcriteria zijn bijzondere (uitvoerings)voorwaarden die voor bepaalde aanbestedingen verplicht zijn. Opdrachtnemers moeten zich bij de uitvoering van de opdracht houden aan deze uitvoeringsvoorwaarden. De criteria gelden voor aanbestedingen van eindproducten of componenten van nettonultechnologieën:

• die grotendeels afkomstig zijn uit derde landen, en 
• door de Commissie op een lijst zijn opgenomen.

Lijst met minimum veerkrachtcriteria

De Commissie plaatst eindproducten of componenten van nettonultechnologieën en de betreffende landen op een lijst van minimumveerkrachtcriteria als:

• de levering uit een derde land goed is voor meer dan 50% van een nettonultechnologie die in de EU wordt toegepast, of 
• het aandeel uit een derde land in 2 opeenvolgende jaren met ten minste 10% is toegenomen en in totaal ten minste 40% van de levering in de EU bedraagt

Het is nog niet bekend wanneer de Commissie de lijst met minimum veerkrachtcriteria zal vaststellen. Deze tekst wordt aangevuld wanneer hier meer duidelijkheid over is.

Verplichtingen bij in lijst opgenomen producten

Als een eindproduct of component is opgenomen op de lijst van minimumveerkrachtcriteria van de Commissie, dan ben je als aanbestedende dienst verplicht om de onderstaande voorwaarden in de aanbesteding op te nemen:    

• maximaal 50% van de waarde van de nettonultechnologie mag afkomstig zijn uit elk individueel derde land dat door de Commissie is bepaald
• maximaal 50% van de waarde van de voornaamste specifieke componenten van de netto-nultechnologie mag worden geleverd uit een door de Commissie bepaald land
• uiterlijk bij voltooiing van de opdracht levert de opdrachtnemer op verzoek van de aanbestedende dienst bewijs dat aan deze vereisten is voldaan
• als hier niet aan is voldaan dan betaalt de opdrachtnemer een evenredige vergoeding van ten minste 10% van de waarde van de nettonultechnologie aan de aanbestedende dienst

Uitzonderingen op minimum veerkrachtcriteria

De minimum veerkrachtcriteria bij aanbestedingen zijn verplicht bij alle eindproducten of componenten die op de (nog op te stellen) lijst staan. Je mag hier alleen van afwijken als je geen geschikte inschrijvingen of verzoeken tot deelname ontvangt. In dat geval mag je bij een opvolgende aanbesteding kiezen uit 2 opties:

• de minimum veerkrachtcriteria opnieuw toepassen in combinatie met de onderhandelingsprocedure zonder aankondiging, of 
• afzien van toepassing van de minimum veerkrachtcriteria en gebruik maken van een andere Europese aanbestedingsprocedure.

Gevolgen NZIA voor GPA

De NZIA verandert niets aan de verplichtingen uit de Government Procurement Agreement (GPA). Minimum veerkrachtcriteria die verbieden om eindproducten of componenten af te nemen van bepaalde landen, gelden niet voor landen die deelnemen aan de GPA.

Ondernemingen uit GPA-landen moeten wel kunnen bewijzen dat eindproducten en de voornaamste componenten van nettonultechnologieën die zij aanbieden afkomstig zijn uit GPA-landen of andere landen waarmee de EU een handelsakkoord heeft gesloten.

Stimuleren pre-commerciële inkoop en innovatief aanbesteden

De NZIA roept lidstaten op om pre-commerciële inkoop en Europese aanbestedingen in te zetten om nettonultechnologieën te ontwikkelen. Pre-commerciële inkoop wordt in Nederland ook wel aangeduid met Innovation Impact Challenge . Dit betreft inkoop van onderzoek en ontwikkeling dat uitgezonderd is van de aanbestedingsplicht (2.24 sub g Aanbestedingswet 2012).

Europese aanbestedingen kunnen op verschillende manieren worden gebruikt voor innovatief inkopen. Lees voor meer informatie over dit onderwerp verder in het themadossier Innovatie.

Er volgen nog aanbevelingen over de wijze waarop lidstaten pre-commerciële inkoop en Europese aanbestedingen kan inzetten voor de ontwikkeling en stimulering van nettonultechnologieën. De aanbevelingen zullen worden opgesteld door het platform voor nettonultechnologie in Europa. Wanneer de aanbevelingen gereed zijn, is nog niet bekend.

Gevolgen voor aanbestedende diensten 

• Vanaf 29 juni 2024 moet je bij Europese aanbestedingen van werken en concessie voor werken die betrekking hebben op een nettonultechnologie minimaal één specifiek duurzaamheidscriterium uit de NZIA toepassen, zie de alinea Specifieke criteria voor nettonultechnologieën voor aanbestedingen.
• De Commissie stelt nog aanvullende minimum milieuduurzaamheidscriteria vast. 
• De Commissie stelt ook nog een lijst op van eindproducten en componenten waarvoor in Europese aanbestedingen verplichte minimum veerkrachtcriteria gaan gelden. 
• Verplichte minimum duurzaamheids- en veerkrachtcriteria neem je op in de aanbestedingsstukken.
• In bepaalde gevallen zijn uitzonderingen op de verplichte toepassing van minimum duurzaamheids- en veerkrachtcriteria mogelijk. In dat geval hoef je de criteria niet toe te passen.
• Wanneer je verplichte minimum veerkrachtcriteria hebt toegepast moet je tijdens de overeenkomst controleren of opdrachtnemer zich hieraan houdt. 
• Bij niet-naleving van de veerkrachtcriteria leg je een boete op en in je deze.

Gevolgen voor ondernemers 

• Bij Europese aanbestedingen voor bepaalde nettonultechnologieën gaan verplichte minimum duurzaamheids- en veerkrachtcriteria gelden.
• Wanneer dit het geval is, staan deze omschreven in de aanbestedingsstukken.
• Tijdens de uitvoering kan je gevraagd worden om aan te tonen dat je de criteria naleeft.
• Minimum veerkrachtcriteria kunnen ervoor zorgen dat je geen componenten of eindproducten mag afnemen van bepaalde derde landen. Deze landen zal de Commissie in een lijst opnemen.
• Bij minimumveerkrachtcriteria zijn aanbestedende diensten verplicht om een contractuele boete op te nemen. Ook zijn zij verplicht deze te innen bij niet-naleving tijdens de looptijd van de opdracht.
• Bij minimumduurzaamheidscriteria geldt geen verplichte contractuele boete. Aanbestedende diensten kunnen er wel voor kiezen om een contractuele boete als contractvoorwaarde op te nemen.